ارزیابی سری جایگزینی کشت مخلوط لوبیا تپاری (Phaseolus acutifolus) و دو رقم ارزن (Panicum miliaceum) بر برخی ویژگی‌های عملکرد کمی و کیفی علوفه

سابقه و هدف: یکی از راهکارهای موثر در جهت حصول پایداری تولید با نهاده کم، افزایش تنوع نظام‌های کشت از طریق کشت مخلوط است. در این نظام ها، دو یا چند گیاه در یک زمان و مکان به‌ منظور افزایش کارآیی استفاده از منابع، کشت می‌شود. براساس نتایج، کشت مخلوط، بهبود ویژگی‌های کمی و کیفیت علوفه را به دنبال خواهد داشت. هدف از این بررسی، تعیین کمیت و کیفیت علوفه لوبیاتپاری، علوفه دو رقم ارزن و علوفه کل حاصل از کشت مخلوط سری جایگزینی این دو گیاه نسبت به کشت خالص است. مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت فاکتوریل بر پایه طرح بلوک‌ کامل تصادفی با سه تکرار در منطقه جیرفت، در سال زراعی 95-1394 اجرا شد. تیمارهای آزمایش شامل ترکیب لوبیاتپاری و دو رقم ارزن پیشاهنگ و باستان و نسبت‌های اختلاط کشت مخلوط جایگزینی (75 : 25 لوبیاتپاری- ارزن باستان، 50 :50 لوبیاتپاری- ارزن باستان، 25: 75 لوبیاتپاری- ارزن باستان، کشت خالص لوبیاتپاری، کشت خالص ارزن باستان و همین نسبت‌های اختلاط لوبیاتپاری با ارزن پیشاهنگ) با تراکم یکسان 300000 بوته در هکتار برای گیاهان موردنظر، بودند. کشت به‌طور همزمان، در تاریخ هفتم اردیبهشت و برداشت ارزن در خرداد ماه و لوبیاتپاری در تیر ماه صورت گرفت. صفات مورد مطالعه شامل ارتفاع لوبیاتپاری، تعداد شاخه فرعی لوبیاتپاری، وزن برگ خشک لوبیاتپاری، ارتفاع بوته ارزن، وزن خشک برگ ارزن، وزن خشک ساقه ارزن، عملکرد علوفه خشک لوبیاتپاری، عملکرد علوفه خشک ارزن، عملکرد علوفه کل، میزان الیاف نامحلول در شوینده خنثی و اسیدی، عملکرد پروتئین خام و شاخص نسبت برابری زمین بود. تجزیه آماری داده‌ها با نرم‌افزار SAS Ver. 12 و مقایسه میانگین‌ها به روش LSD و در سطح معنی دار پنج درصد انجام شد. یافته‌ها: نتایج نشان داد عملکرد علوفه خشک لوبیاتپاری تحت تأثیر اثرمتقابل نوع ارزن موجود در مخلوط و نسبت اختلاط قرار گرفت و بیشترین میزان آن، از تیمار 50 : 50 لوبیاتپاری- ارزن پیشاهنگ و باستان بدست آمد. نوع رقم ارزن موجود در ترکیب و نسبت اختلاط کشت مخلوط بر علوفه خشک ارزن معنی‌دار شد و بیشترین میزان آن از ارزن رقم پیشاهنگ با 87/17 درصد افزایش، از نسبت اختلاط 25 : 75 لوبیاتپاری- ارزن بدست آمد که از لحاظ آماری تفاوتی با نسبت اختلاط 50 : 50 نداشت. بیشترین علوفه خشک کل نیز از تیمار 50 : 50 لوبیاتپاری- ارزن باستان و به‌ ترتیب با 59/12 و 57/87 درصد افزایش نسبت به تک‌کشتی لوبیاتپاری و ارزن باستان، حاصل شد که میزان عملکرد این تیمار با تیمار 50: 50 لوبیاتپاری- ارزن پیشاهنگ، از لحاظ آماری تفاوت معنی‌داری نداشت. کمترین الیاف نامحلول در شوینده های اسیدی و خنثی و بیشترین عملکرد پروتئین خام در تیمارهای کشت مخلوط، دیده شد. شاخص نسبت برابری زمین، در کلیه تیمارها بیشتر از یک بود و بیشترین میزان آن در مخلوط 50:50 لوبیاتپاری- ارزن با میزان 162/2، مشاهده شد. نتیجه‌گیری: براساس نتایج بدست ‌آمده از این مطالعه، کشت مخلوط لوبیاتپاری و ارزن، نسبت به تک ‌کشتی این دو گیاه، برتری داشت به‌طوری‌ که عملکرد کل علوفه خشک تولیدی ترکیب 50:50 لوبیاتپاری- ارزن، بالاترین میزان تولید را به خود اختصاص داد که 59/12 درصد نسبت به تک‌ کشتی لوبیاتپاری و 58/87 درصد از تک‌ کشتی ارزن، بیشتر بود. شاخص نسبت برابری زمین نیز برتری همین نسبت اختلاط را نسبت به کشت خالص دو گیاه نشان داد. به‌نظر می‌رسد، الگوی کشت مخلوط دو گیاه لوبیا تپاری و ارزن با نسبت 50: 50 روش مناسبی جهت جایگزینی کشت خالص این گیاهان به منظور بهبود عملکرد کمی و کیفی می باشد.